DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUKLARI

ÖNSÖZ 

Değerli okuyucu;

Bu kitabın amacı, öğretmenlere, öğretmen adaylarına ve ailelere dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bireyler hakkında güncel bilgileri sunmaktır.

Kitap toplam 9 dokuz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bireyler hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde ise gelişim özellikleri, üçüncü bölümde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna eşlik eden yetersizlik grupları, dördüncü bölümde ise eşlik eden psikiyatrik bozukluklar tanıtılmıştır. Beşinci bölümde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda tanılama ve değerlendirme, altıncı bölümde davranış yönetimi yedinci bölümde ise sınıfta yapılması gereken düzenlemeler ve öğretmenlere öneriler bölümleri yer almaktadır. Sekizinci bölümde dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bireylerin eğitiminde kullanılan yöntemler dokuzuncu ve son bölümde ise dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bireylerde kendini yönetme stratejilerine yer verilmiştir.

Tüm bölüm yazarlarına ve başta Özgür DOĞAN olmak üzere Eğiten Kitap ailesine teşekkürler sunarız.

Kitabımızın alana ve kitabı okumaya değer bulan tüm okuyuculara katkı sağlaması dileğiyle

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklar / Mehmet YAVUZ

Giriş ...........................................................................................................13

DEHB’nin Belitileri ..................................................................................13

DEHB’li Bireylerin Sınıf ve Ev Ortamlarındaki Özellikleri................15

DEHB’li Bireylerin Sınıf Ortamında Genel Özellikleri ......................15

DEHB’li Bireylerin Ev Ortamında Genel Özellikleri ..........................16

Tarihçesi ...................................................................................................17

İmpulsivite (dürtüsellik)..........................................................................19

Erişkinlikte DEHB....................................................................................22

DEHB’de İlaç Kullanımı...........................................................................23

Yaygınlığı ..................................................................................................24

Cinsiyet......................................................................................................24

DEHB’nin Nedenleri................................................................................25

Doğum Öncesi ve Çevre .........................................................................25

Psikososyal Etmenler ..............................................................................25

Genetik Faktörler......................................................................................25

Yapısal Bozukluklar .................................................................................26

Bölüm 2 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Öğrencilerin/Gelişim Özellikleri

Serdal DENİZ

Giriş ...........................................................................................................41

Bilişsel Gelişimleri....................................................................................41

Zekâ............................................................................................................41

Bellek..........................................................................................................42

Dikkat.........................................................................................................43

Güdülenme................................................................................................43

Akademik Gelişim Özellikleri ................................................................44

Dil ve Konuşma Gelişimleri....................................................................49

Motor Gelişimleri.....................................................................................50

Sosyal Gelişimleri ....................................................................................50

Duygusal Gelişimleri ...............................................................................51

Bölüm 3 Özel Gereksinimli Öğrenciler ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu /

Serdal DENİZ

Giriş............................................................................................................63

Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocuklar ...............................................63

Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukları Tanılama ve Değerlendirme .63

Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Yaygınlık ve Sınıflandırmaları 65

Özel Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri .................................................65

Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Genel Özellikleri..............66

Özel Öğrenme Güçlüğü ve Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu İlişkisi.........................................................................................................66

Otizm Spektrum Bozukluğu ..................................................................68

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukları Tanılama ve Değerlendirme 68

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Yaygınlık ve

Sınıflandırmaları................................................................................................69

Otizm Spektrum Bozukluğunun Nedenleri .........................................69

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Genel Özellikleri......70

Otizm Spektrum Bozukluğu ve Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu

İlişkisi.........................................................................................................70

Zihin Yetersizliği Olan Çocuklar ...........................................................71

Zihin Yetersizliği Olan Çocukları Tanılama ve Değerlendirme ........71

Zihin Yetersizliği Olan Çocuklarda Yaygınlık ve Sınıflama................72

Zihin Yetersizliğinin Nedenleri ..............................................................72

Zihin Yetersizliği Olan Çocukların Genel Özellikleri .........................73

Zihin Yetersizliği ve Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu İlişkisi..73

Özel Yetenekli Olan Çocuklar ...............................................................74

Özel Yetenekli Olan Çocukları Tanılama ve Değerlendirme .............75

Özel Yetenekli Olan Çocukların Yaygınlık ve Sınıflamaları ...............75

Özel Yetenekli Olan Çocukların Genel Özellikleri..............................75

Özel Yetenekli ve Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu İlişkisi 75

Bölüm 4 DEHB ile Birlikte Görülen Psikiyatrik Bozukluklar / Şenay İLİK

Giriş ...........................................................................................................87

Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu....................................................88

Görülme sıklığı.........................................................................................88

Tanı kriterleri ...........................................................................................88

Davranım Bozukluğu...............................................................................90

Görülme sıklığı.........................................................................................90

Tanı kriterleri ............................................................................................90

Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları .............................................................92

Görülme sıklığı.........................................................................................92

Tanı kriterleri ............................................................................................93

Depresyon..................................................................................................94

Görülme sıklığı.........................................................................................94

Bipolar bozukluk ......................................................................................96

Görülme sıklığı ........................................................................................96

Tanı kriterleri ............................................................................................96

Tik bozuklukları (Tourette Bozukluğu) ................................................97

Görülme sıklığı.........................................................................................97

Tanı kriterleri ............................................................................................98

 

Bölüm 5 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireylerin Tanılama ve Değerlendirme Süreci / Yahya ÇIKILI

Giriş ...........................................................................................................107

DEHB’li bireyleri tanılama ve değerlendirme süreci ..........................108

Eğitsel değerlendirme süreci ..................................................................111

Değerlendirme türleri .............................................................................113

Eğitim ortamlarında ölçme ve değerlendirme ....................................118

Bölüm 6 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Öğrencilerde Davranış Yönetimi

Yahya ÇIKILI

Giriş ...........................................................................................................141

Davranış-Hedef Davranış .......................................................................142

Davranışsal hedef yazma ........................................................................144

Davranış hakkında bilgi toplama ..........................................................145

Pekiştireçler ve işlevi ...............................................................................150

Sembol pekiştirme ..................................................................................153

Olumlu ve Olumsuz pekiştirme ............................................................154

Pekiştirme tarifesi.....................................................................................154

Davranış Değiştirme Teknikleri ...........................................................156

Ayrımlı Pekiştirme ...................................................................................158

Sönme .......................................................................................................159

Tepkinin bedeli ........................................................................................160

Mola ..........................................................................................................160

Aşırı düzeltme ..........................................................................................160

Bölüm 7 Öğretmenler İçin Genel Öneriler / Dr. Öğr. Üyesi Müzeyyen ELDENİZ ÇETİN

Giriş............................................................................................................171

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının Hazırlanması .......................171

Sınıf Ortamının Düzenlenmesi ..............................................................172

Sınıf Kurallarının Oluşturulması ve Uygulanmasına Yönelik Öneriler..174

Eğitim-Öğretim Sürecine İlişkin Öneriler ...........................................176

DEHB’li Öğrenci İle Etkili İletişim Kurmak İçin Öneriler.................179

Öğrencinin Hareketlerini, Duygu ve Davranışlarını Kontrol Etmesi İçin

Öneriler......................................................................................................180

Derslere ve Çalışma Becerilerine Yönelik Öneriler .............................181

Öğretmenlik Becerisine İlişkin Öneriler...............................................182

Bölüm 8 Dikkat Toplama Becerilerinin Geliştirilmesi ve Kullanılabilecek Öğretim Yöntemleri

Şenay İLİK

Giriş............................................................................................................193

Dikkat ve Dikkat Toplama ......................................................................193

Dikkat Toplamanın Gelişimi ve Gelişim Dönemlerine Bağlı Dikkat

Süreleri.......................................................................................................193

Dikkat Türleri ve İşlevleri........................................................................194

DEHB’li Çocukların Öğrenme Süreci ..................................................195

DEHB de Eğitimsel Müdahaleler...........................................................196

Yapılacakların Tanımlanması..................................................................197

Yazılı Ödevlerin Düzenlenmesi..............................................................197

Organizasyon ............................................................................................198

Sınıfta Yapılacak Düzenlemeler..............................................................199

Cevap Verme Olanakları .........................................................................199

Oturma Düzenlemeleri: ..........................................................................200

Yapılandırma ve Uyaran Azalması:........................................................201

Davranış Yönetimi Stratejileri ................................................................203

Önleme Stratejileri ...................................................................................204

Güçlendirme Stratejileri ..........................................................................205

Sözlü Geribildirim....................................................................................205

Dikkat Geliştirmeye Yönelik Uygulama Önerileri...............................206

Dikkat Çekme ve Sürdürme....................................................................206

Dikkat Toplama Becerilerini Geliştiren Etkinliklerin Hazırlanması:207

Özel Eğitim Öğretim Yöntemleri ...........................................................208

Öğretim Yöntemi......................................................................................208

1- Günlük gözden geçirme:.....................................................................208

2- Konu sunumu:......................................................................................209

3- Rehberli uygulamalar:.........................................................................209

4- Düzeltme ve geri dönüt:......................................................................209

5- Bağımsız uygulamalar:........................................................................209

6- Sürekli değerlendirme:........................................................................210

Yanlışsız Öğretim Yöntemleri .................................................................210

Sabit Bekleme Süreli Öğretim: ...............................................................211

Eş Zamanlı İpucuyla Öğretim:................................................................211

Artan Bekleme Süreli Öğretim...............................................................211

Davranış Öncesi İpucu ve Sınamayla Öğretim:....................................211

Davranış Öncesi İpucu ve Silikleştirmeyle Öğretim:...........................212

Aşamalı Yardımla Öğretim: ....................................................................212

İpucunun Giderek Arttırılmasıyla Öğretim..........................................212

İpucunun Giderek Azaltılmasıyla Öğretim...........................................213

Bölüm 9 Dikkat Eksiliği ve Hiparaktivitesi Olan Bireylerde Kendini Yönetme Stratejileri

Mehmet YAVUZ

Kendini Yönetme Stratejisi......................................................................221

Kendini Yönetme Stratejisinin Alt Süreçleri.........................................223

Kendine ön uyaran verme .......................................................................223

Kendini izleme..........................................................................................225

Kendini değerlendirme ...........................................................................227

Kendine yönerge verme...........................................................................229

Kendini pekiştirme...................................................................................230